Religia pierwotnych Słowian pozostaje zagadką. Powszechny obraz barwnego panteonu bóstw i rozbudowanej mitologii to w dużej mierze wymysł późniejszych epok. Faktyczna wiedza na temat wierzeń naszych przodków sprzed chrześcijaństwa jest skąpa. Mamy zaledwie jedną autentyczną relację z VI wieku, która wspomina o czczeniu boga burzy. Reszta to domysły badaczy, czasem bardzo spekulatywne. Tekst rzuca światło na to, co rzeczywiście da się powiedzieć o zagadkowej duchowości dawnych Słowian.
Wątłe źródła o religii Słowian
Nauka nie ma jednoznacznego obrazu pogańskich wierzeń dawnej Słowiańszczyzny. Powszechna wyobraźnia kreśli wizję barwnego panteonu bóstw, rozbudowanej mitologii i specyficznych obrzędów. Tymczasem o faktycznych przekonaniach religijnych Słowian przed przyjęciem chrześcijaństwa nie przetrwały prawie żadne wiarygodne informacje.
Jedynym źródłem jest wzmianka Prokopiusza z Cezarei z VI wieku. Twierdził on, że Słowianie czczą "jednego boga, twórcę błyskawicy, panem całego świata". Nie podał jednak jego imienia ani nie opisał kultu. Odnotował też tylko, że Słowianie oddają cześć rzekom, nimfom i innym duchom.
Co wiedział i zrozumiał Prokopiusz?
Badacze spierają się, na ile relacja bizantyjskiego historyka jest wiarygodna i jak ją rozumieć. Być może przypisał on Słowianom swoje własne wyobrażenia o bogu, być może miał informacje tylko o wierzeniach jednego plemienia. Niejasne pozostaje też, czy źródło mówi o monoteizmie, czy raczej o panteonie z jedną nadrzędną postacią.
Językowe poszukiwania pierwotnej wiary
Oryginalne słowiańskie wyobrażenia religijne próbuje się rekonstruować na podstawie analizy języka. Badacze identyfikują rodzime wyrazy związane z wiarą, odróżniając je od późniejszych zapożyczeń. Na tej podstawie wnioskują na przykład, że Słowianie znali pojęcie "boga", ale nie "diabła" czy "grzechu".
Jednak poszukiwania te często prowadzą do sprzecznych konkluzji. Jedni dopatrują się wpływów religii Zaratustry, inni je kwestionują. Podobnie nie ma zgody, czy język wskazuje na pierwotny monoteizm Słowian, czy raczej na wiarę w wiele bóstw.
Rzecz wygląda podobnie jak w przypadku lingwistycznych poszukiwań słowiańskiej kolebki: różni badacze wyciągają z dostępnego materiału dalece rozbieżne albo wprost sprzeczne wnioski.
Wpływy religii irańskich?
Uderzająco wiele słów związanych z wiarą Słowianie zaczerpnęli z języków ludów irańskich. Wśród tych zapożyczeń są na przykład tak podstawowe pojęcia jak bóg, niebo czy raj. Niektórzy badacze dopatrują się w tym śladów wyznawania przez Słowian odmiany zaratusztrianizmu, czyli wiary w dobrego i złego boga.
Inni jednak argumentują, że przejmowanie obcych wyrazów nie musiało iść w parze z przejmowaniem samych idei religijnych. Bezpośredni wpływ religii irańskich na Słowian pozostaje więc niepewny.
Czego nie było w wierzeniach Słowian
Analiza języka pozwala też stwierdzić, jakie pojęcia były obce kulturze duchowej Słowian. Na przykład nie znali oni żeńskiej formy "bogini", co może oznaczać brak czci dla bóstw żeńskich. Nie mieli też własnego odpowiednika diabła czy piekła.
Sugeruje się poza tym, że skoro Słowianie mieli słowo "bóg" w liczbie pojedynczej, to ich religia nie opierała się na wielości bóstw, a raczej na kulcie jednej nadrzędnej istoty.
| Bóg | Tak |
| Diabeł | Nie |
| Grzech | Nie |
| Piekło | Nie |
Wizerunek bóstw i duchów wyimaginowany
Mimo ograniczonych źródeł, wyobraźnia późniejszych epok stworzyła barwny obraz religii Słowian - z licznymi bóstwami, rozbudowaną mitologią i specyficznymi obrzędami. Trzeba jednak pamiętać, że w dużej mierze jest to wymysł, nie poparty rzetelną wiedzą.
Faktyczne zrozumienie dawnych wierzeń pozostaje poza zasięgiem nauki. Nieliczne przekazy źródłowe i domysły badaczy rzucają nikłe światło na tę sferę życia naszych przodków.
Podsumowanie
Nasza wiedza na temat religii pierwotnych Słowian jest skąpa i pełna luk. Mamy zaledwie jedno źródło z VI wieku wspominające o czci oddawanej „bogu burzy”. Reszta to domysły badaczy, czasem bardzo śmiałe. Analizując język, można stwierdzić na przykład, że Słowianie znali pojęcie bóstwa, ale nie znali diabła czy piekła. Cały barwny obraz wierzeń z licznymi bóstwami i rozbudowaną mitologią jest jednak w dużej mierze późniejszym wymysłem. Faktyczna treść dawnej religii Słowian pozostaje poza zasięgiem naszej wiedzy.
Mimo skąpych informacji, w powszechnej wyobraźni funkcjonuje barwny obraz wierzeń Słowian – z licznymi bóstwami, bogatą mitologią i specyficznymi obrzędami. Jest on jednak w znacznej mierze późniejszą fantazją. Autentycznych wiadomości na temat wyobrażeń religijnych przodków przed przyjęciem chrztu mamy bardzo niewiele.
Tagi
Udostępnij artykuł
