Nieistniejące plemiona Słowian to mit, który funkcjonuje w podręcznikach historii. Badania naukowe pokazują jednak, że wcześni Słowianie tworzyli raczej luźne grupy etniczne niż scentralizowane plemiona. Mimo to wciąż utrzymuje się fałszywy obraz pierwotnych społeczności słowiańskich jako prymitywnych plemion. Tymczasem organizacja Słowian była znacznie bardziej złożona i zróżnicowana. Najwyższy czas zrewidować naszą wiedzę na temat przodków Słowian i przestać powielać XIX-wieczne mity w podręcznikach.
Nieistniejąca wizja plemion
Przez wieki w podręcznikach historii funkcjonował mit o tym, że Słowianie w początkowym okresie swoich dziejów żyli w plemionach. Były to rzekomo scentralizowane struktury polityczne, bazujące na więzach krwi i wspólnym pochodzeniu. Jednak badania archeologiczne i analiza źródeł historycznych nie potwierdzają tej wizji.
Określenie "plemię" zostało wprowadzone przez XIX-wiecznych uczonych i służyło podkreśleniu rzekomego zacofania Słowian. Tymczasem faktyczne grupy, w jakich żyli nasi przodkowie, były o wiele bardziej zróżnicowane.
Niedoceniony wpływ Biblii
Pojęcie plemienia funkcjonowało raczej w kontekście biblijnym i kojarzyło się z potomstwem oraz rodem. Przeniesienie tego terminu na grunt historiografii sprawiło, że zaczęto mylnie łączyć organizację Słowian z pokrewieństwem.
Rzeczywiste grupy Słowian
Słowianie tworzyli w rzeczywistości zróżnicowane pod względem wielkości i struktury grupy etniczne lub kulturowe. Źródła historyczne wspominają na przykład o Wiślanach, Polanach czy Obodrzycach, nie precyzując jednak ich ustroju.
Nie ma mocnych podstaw, by sądzić, że na całej Słowiańszczyźnie rodziły się podobne wspólnoty o porównywalnej organizacji.
Były wśród nich zapewne zarówno niewielkie grupy liczące kilkaset osób, jak i duże związki plemienne z dziesiątkami tysięcy członków. Nie można zatem mówić o jednolitej "organizacji plemiennej" Słowian.
Czytaj więcej: Światowid ze Zbrucza: prawda czy fikcja? Najbardziej znany ślad kultury wczesnych Słowian
Pogańskie zwyczaje Słowian
Korzenie Słowian i ich kultura długo pozostawały naznaczone wpływami wierzeń pogańskich. Obrzędy płodnościowe, kult przodków oraz cześć dla sił natury odgrywały istotną rolę w życiu zarówno małych grup rodowych, jak i rozległych związków plemiennych.
Mity i podania przekazywane z pokolenia na pokolenie tworzyły swoistą mitologię słowiańską. Ukazywała ona obraz świata zamieszkałego przez demoniczne istoty, duchy przodków oraz personifikacje sił natury. Ten imaginacyjny świat przenikał się ze sferą codzienności.
| Obrzędy rodzinne i płodnościowe | Kult przyrody i przodków |
| Wierzenia magiczne | Zwyczaje pogrzebowe |
Organizacja wczesnych Słowian
Badacze coraz częściej podkreślają, że nie można mówić o jednolitym modelu organizacji wczesnych Słowian. Ich grupy różniły się pod względem wielkości, zasięgu terytorialnego, struktury wewnętrznej oraz typu sprawowanej władzy.
- małe grupy rodowe liczące kilkaset osób
- większe jednostki terytorialno-plemienne
- ponadplemienne związki polityczne
Ta mozaika uległa częściowej centralizacji wraz z przyjęciem chrześcijaństwa i tworzeniem się zalążków organizmów państwowych. Jednak jeszcze przez stulecia trwały spory między zwolennikami różnych modeli władzy.
Źródła o Słowianach
Nasza wiedza o języku polskim oraz kulturze Słowian opiera się na analizie źródeł pisanych, głównie przez obcych podróżników i kronikarzy. Nie zawsze jednak autorzy ci dokładali starań, by przekazać oryginalne nazwy czy zwyczaje ludów słowiańskich.
Wzmianki w kronikach
Kroniki bizantyjskie, frankijskie czy arabskie wspominają o wędrówkach plemion słowiańskich, ich zwyczajach oraz konfliktach zbrojnych. Nie precyzują jednak dokładnych struktur politycznych czy kulturowych tych ludów.
Wielka różnorodność kultur
Mówiąc o korzeniach Słowian i ich kulturze, musimy pamiętać o jej regionalnym zróżnicowaniu. Inaczej wyglądały grupy Serbów naddunajskich, a inaczej plemiona znad Łaby. Różnice ujawniały się w strukturze osadnictwa, typach ceramiki, obrządku pogrzebowym i wierzeniach.
Ogólnosłowiańska jednolitość kulturowa to mit, podobnie jak rzekoma uniformiczność ustroju. Przeszłość Słowian naznaczona była mozaiką odmiennych grup etnicznych, kultów religijnych i modeli organizacji.
Podsumowanie
Artykuł analizuje mity związane z organizacją wczesnych Słowian, którzy rzekomo żyli w prymitywnych plemionach. Tymczasem badania naukowe dowodzą, że Słowianie tworzyli zróżnicowane pod względem wielkości, struktury i kultury grupy etniczne. Ich historia i korzenie są o wiele bardziej złożone niż przedstawiają to XIX-wieczne wizje. Trzeba odrzucić fałszywy obraz jednolitych „plemion Słowian” i docenić różnorodność języka, wierzeń oraz modeli organizacji wśród naszych przodków.
Tekst podaje w wątpliwość utarte wyobrażenia na temat wczesnych Słowian, które funkcjonują w podręcznikach historii i zbiorowej świadomości. Ukazuje bogactwo i złożoność dziedzictwa kulturowego naszych przodków. Każe na nowo przemyśleć dotychczasową wiedzę o mitologii słowiańskiej oraz języku polskim we wczesnym średniowieczu.
Tagi
Udostępnij artykuł
